Sana Beauty
Povezane vesti
Vlasotince, živopisni gradić na jugoistoku Srbije, u dobroj meri je, uprkos burnim istorijskim događajima, sačuvao svoj graditeljski fond a u samom gradu nepokretna kulturna dobra su Gigina kuća, Crkva Sošestvije Svetog Duha, Turska kula i Centralni gradski skver sa spomenikom.
Gradić već tokom XIX veka postepeno doživljava svoj arhitektonsko urbanistički preobražaj, a period izrazite graditeljske aktivnosti je između dva svetska rata. Elena Vasić Petrović, arhitekta konzervator i direktorka Zavoda za zaštitu spomenika kulture kaže da posebnu arhitektonsku celinu ove varošice čini stara vlasotinačka trgovačko-zanatska čaršija kao urbano i živo jezgro naselja.
„Dućani sa jednom osnovnom prostorijom, sa krovovima pokrivenim ćeramidom, i građanske kuće na sprat, u sklopu stare čaršije zapravo svedoče o urbanom razvoju Vlasotinca, kontinuitetu i specifičnostima ove varošice. Vlasotinačka čaršija se formirala u specifičnim socijalno-ekonomskim odnosima sa tradicionalnim običajnim i kulturnim životom Vlasotinčana. Začela se oko starih mehana i hanova koji su bili u vezi sa trgovačkim prometom i karavanskim saobraćajem. Oko njih su nicale zanatske radnje koje su bile povezane za stara zanimanja Vlasotinčana (kovači, potkivači, kolari, kazandžije), pojašnjava naša sagovornica koja podseća da se Vlasotince po prvi put pominje početkom 16. veka u prvom sačuvanom popisu iz 1516. godine.
„Drugi talas doseljavanja odigrao se početkom XIX veka do 1847. godine, kada je stvorena čaršija, dok je najintenzivnije naraslo u periodu između 1847. i 1878. Polazeći od pisanih dokumenata iz prošlosti, austrijskog putopisca Feliksa Kanica iz 1889. godine, vidi se da je Vlasotince u to vreme pripadalo tipu drumskog naselja, u kome su sa obe strane druma bile poređani dućani i radnje, zbog čega je i varošica dobila svoj izdužen oblik. U međuratnom periodu, krajem dvadesetih i početkom tridesetih godina XX veka Vlasotince je doživelo dinamičan razvoj. U nastojanju da izgrade jaku industriju, a Vlasotince postane razvijena i napredna varoš. U trećoj deceniji XX veka, doprinos arhitektonskom oblikovanju Vlasotinca daju i ruske arhitekte, koje su iza sebe ostavile dubok trag sagradivši neke od najkvalitetnijih objekata u maniru ruskog akademizma, kaže Elena koja je na ćelu ustanove koja je zadužena za brigu o kulturnim dobrima.
„Današnja slika vlasotinačke čaršije je dosta izmenjena, jer su zahvati posleratnog urbanizma uništili veliki deo graditeljskog nasleđa stare trgovačke čaršije, na levoj i desnoj strani Nemanjine ulice, i posebno oko današnjeg Trga oslobođenja. Jedino se nekoliko graditeljskih objekata u Nemanjinoj ulici još nekako održava u životu. Međutim, u poslednjih desetak godina, dolazi do ubrzanog menjanja slike grada, dozvoljavanjem neplanske dogradnje, nadgradnje i adaptacije starih objekata ili pak njihove zamene novim „savremenim“, kaže ona.
O značaju graditeljskog nasleđa bavila se i kustos Zavičajnog muzeja Danica Valčić čiju je monografiju o graditeljskoj baštini 2002.godine objavio Informativni listi Vlasina. Ona je uspela da „popiše“ i sistematizuje, a samim tim i otrgne od zaborava, sve značajne objekte a ne samo one koja su kulturna dobra.
„Vlasotinčani trebaju biti ponosni na činjenicu da je centar grada krasi obelisk koji je projektovao čuveni ruski carski akademik arhitekture Nikolaj Krasnov. Po svojoj vitkoj silueti i jednostavnosti masa obelisk spada u reprezentativnije srpske memorijalne građevine međuratnog perioda kome pripadaju i spomenici na Zejtilniku, Mačkovom kamenu i Vidu, upućuje nas Danica Valčić i podseća da je podignut u čast palim rodoljubima u oslobodilačkim ratovima Srbije od 1809. do 1918.godine.
Simboli grada su i Turska kula i Gigina kuća koje su nakon burnih istorijski događaja našle „mir“ pod okriljem ustanova kulture, Kulturnog centra i Zavičajne biblioteke „Desanka Maksimović“.
Izgradnja Kule vezuje se za turskog spahiju Latif bega i služio je kao turska administrativno-upravna zgrada u kojoj su boravili samo „mudir, pisar i sedam sejmena“.
„Ne postoji gotovo nikakvi pisani tragovi i Kuli kao da je htelo da se zaboravi na njeno postojanje. Ono što se zna je da su je Vlasotinčani od otkupili od turskih vlasti za 125 000 groša daleke 1839.godine, kaže Danica kojoj je Turska kuća sada radno mesto jer kao kustos Zavičajnog muzeja brine o eksponatima.
Trgovac Stojan Stojilković, poznat kao organizator ustanka protiv turskih gospodara ostavio je u nasleđe svoj dom koji je sagradio 1850.godine. Gigina kuća, kako je poznata Vlasotinčanima pravi je primer „orijentalno-balkanskog stila sa karakteristikama narodne arhitekture“.
Crkva Sošestvije Svetog Duha sagrađena je 1835.godine na imanju Save Skrobara a najveću zaslugu za podizanje ovog hrama imao je učitelj Stojan Mladenović Daskal. Posle jedne liturgije 1838.godine crkva se iznenada srušila. Izgradnja nove crkve otpočela je 1855. i trajala do 1858.godine kada je bila i osvećena od episkopa Janićija.
„Skroman izgled vlasotinačke crkve i zatvorenost strukture zidanih masa sa malobrojnim prozorskim otvorima malih dimenzija, proizašao je iz normi o građenju i dimenzijama pravoslavnih hramova koje su određivale turske vlasti, kaže kustos Danica Valčić.
„Karakteristike koje crkva poseduje i godina kada je izgrađena ukazuje na graditeljstvo tajfe Andreja Damjanova a vlasotinačka crkva spada u red njihovih prvih graditeljskih ostvarenja po dolasku u Srbiju, upravo u vreme kada su elementi romantizma bili slabo primenjivani u sakralnom graditeljstvu pravoslavnih oblasti koje su bile pod turskom administrativnom upravom.
Ovaj tekst je urađen u okviru projekta „Vlasotince dušu ima“ koji je sufinansirala Opština Vlasotince
